ارزن Panicum milliaceum ( millet )

ارزن غله مناطق گرمسیری و بی اب است و بخش عظم تولید ان در هند و چین و افریقا است. تولید جهانی ان در سال 2005 بالای 26 میلیون تن بوده و گیاهی است چهار کربنه یا C4     با کارایی فتوسنتز بالا و دارای محصول دو منظوره است ولی بیشتر هدف تولید دانه است. سیستم ریشه ای عمیق و گسترده ارزن باعث مقاومت مطلوب این گیاه به تنش خشکی شده است. دانه ارزن به مصرف تغذیه انسان، پرندگان و حیوانات می رسد و در صنعت از ان الکل تهیه می شود. ارزن گیاهی است یک ساله و دگر گشن و در شرایط مناسب بیش از 4 تن در هکتار تولید دارد و بخش مهمی از نیاز مردم نواحی گرم و خشک را تامین می کند. از بین انواع ارزن، ارزن مروارید یا Pearl millet      مهمترین نوع ارزن دانه ای است. ارزن دارای بیش از 6 جنس است که از مهم ترین انها جنس پانیکوم      Panicum      ، Setaria      و Pennisetum    می باشد.

ارزن های جنس پانیکوم: دارای گونه های زیادی است که مهم ترین انها عبارتند از

1 - ارزن پروسو Panicum millaceum  : گیاهی است کوتاه . کم شاخ و برگ و با بذر های مسطح از نظر تولید دانه مهمتر از سایر گونه هاست برای اب و هوای قاره ای خشک مناسب است .

2- ارزن کوچک خوشه : یا ارزن دارای خوشه کوچک

 3- ارزن گل قهوای.

 در ایران 3 نوع ارزن کاشته می شود که شامل

   1- ارزن معمولی( ارزن پروسو ) proso millet = panicum millaceum  

   2- ارزن مازندرانی panicum spicatum

 3 – ارزن گاورس یا  panicum italicum  : گیاهی است به طول 1.5 متر پر پشت، بزرگ، قطور نیست و به عوامل نامساعد محیطی سازگارتر است.

زراعت ارزن : ارزن غله مناطق گرمسیری است. دمای پایه برای ارزن حدود 10 تا 12 درجه است. کمترین دما برای رشد 17 درجه و دمای متوسط 27 تا 30 درجه است و معمولا 15 تا 30 روز بعد از ذرت کاشته می شود. میزان بذر مصرفی برای ارزن دانه ای 10 تا 15 کیلو در هکتار و برای ارزن علوفه ای 20 تا 30 کیلو گرم در هکتار است. رشد اولیه ان کم و تا یک ماه به علف های هرز حساس است . چون بذر ان کوچک است عمق کاشت ارزن تا 1.5 سانتی متر می باشد . معمولا خاک های اسیدی را به قلیایی ترجیح می دهد. در مراحل اولیه به شوری حساس است . اما بعد از استقرار گیاه قادر به تحمل شوری می باشد. ارزن به طور معمول با سورگوم و بادام زمینی در تناوب است. زود رسی ، عدم حساسیت به طول روز از شاخص های مهم اصلاح ارزن است. وقتی که نیمی از خوشه ارزن برسد معمولا ان را برداشت می کنند تا از خسارت پرندگان در امان باشد. عملکرد ان 2 تا 4 تن در هکتار. ارزش غذایی مشابه برنج و گندم است. بذر ان پس از برداشت دارای دوره رکود یا درمانسی dormancy  است که طول این دوره در انواع ان متفاوت است. ترکیب بذر ارزن به صورت 10 تا 14 % رطوبت، 60 تا 70 درصد نشاسته، 6 تا 8 درصد پروتئین، 3 تا 4 درصد چربی، 7 تا 10 درصد سلولز و 2 تا 3 درصد مواد معدنی می باشد .

افزایش عملکرد ریشه در مزارع چغندرقند

چغندرقند بر خلاف اکثر محصولات زراعی که بر اساس وزن خریداری می شوند با دو فاکتور وزن و درصد قند (عیار) خریداری می شود:

برای بالا بردن مقدار محصول در واحد سطح لازم است نکات زیر در نظر گرفته شود:

1) استفاده از بذور اصلاح شده مناسب کشت هر منطقه

2) آبیاری کامل و صحیح و استفاده مفیدتر از منابع آب با توجه به کمبود شدید آب در اکثر مناطق کشور و  ‌تناسب سطح کشت با آب موجود

3)  داشتن دقت فراوان در جهت ایجاد تراکم مطلوب بوته در واحد سطح (80 تا 100 هزار بوته در هکتار)

4) تغییر روشهای کاشت و بهبود عملیات زراعتی با استفاده از ماشین‌آلات جدید برای تهیه زمین و سایر عملیات لازم.

5) استفاده صحیح  از کودهای دامی و شیمیایی

6) انتخاب تناوب صحیح

7) ‌انتخاب زمین مناسب از نظر عمق و بافت خاک

8) رعایت تاریخ کاشت مناسب در هر منطقه

9) مبارزه صحیح و بموقع با آفات و امراض گیاهی و به خصوص علفهای هرز

10) برداشت به موقع و صحیح چغندرقند و تحویل آن به کارخانجات قند بلافاصله پس از برداشت

11)تنظیم صحیح ماشینهای برداشت چغندرقند و کاهش ضایعات برداشت.

  عوامل موثر بر افزایش درصد قند

از زمانی که یک کشاورز تصمیم به کشت چغندر می گیرد تا زمانی که چغندر برداشت و بارگیری می شود، در کلیه مراحل، نحوه اقدامات و فعالیت های او در کاهش و یا افزایش عیار مؤثر می باشد. به طور کلی  مهمترین عوامل موثر بر درصد قند چغندرقند به قرار زیر هستند:

ا- انتخاب بذر متناسب با شرایط آب و هوایی، طول دوره رشد و مقاوم به عوامل نامساعد کشت در منطقه، افزایش میزان عیار را در پی دارد.

2- انجام شخم مناسب به منظور افزایش نفوذپذیری خاک و جلوگیری از چند شاخه شدن ریشه ها و نیز جمع آوری سنگهای موجود در خاک مزرعه تا حد امکان، از اهمیت بسیار زیادی در افزایش درصد قند برخوردار است.

3- وجود تعداد  مناسب بوته در واحد سطح (9 تا 10 بوته در هر متر مربع) به افزایش عیار منجر می گردد.

4- انتخاب تاریخ دقیق کاشت چغندرقند در افزایش درصد قند اهمیت بسیار دارد.

5- کنترل به موقع علف های هرز به میزان زیادی در افزایش عیار چغندرقند نقش دارد.

6- تغذیه اصولی گیاه تأثیر بسیاری در بهبود وضعیت تولید قند در چغندرقند دارد. مصرف بیش از حد و دیرهنگام کودهای ازته (بخصوص اوره و نیترات آمونیوم) باعث کاهش میزان قند خواهد شد. همچنین کمبود سایر عناصر (آهن، روی، منگنز، منیزیم، بر و ... ) غلظت قند در ریشه را کاهش می دهد.

7- انجام آبیاری های صحیح و به موقع در بالارفتن کیفیت ریشه ها چغندرقند نقش مهمی ایفا میکند.

8- کنترل به موقع آفات و بیماری ها در طول فصل به بهبود وضعیت کیفی ریشه های تولیدی می انجامد.

9-حفظ سلامت برگها تا آخرین لحظات رشد از گزند آفات و یا عدم چرانیدن آنها باعث  افزایش عیار می گردد.

10- برداشت به موقع چغندرقند با توجه به  علایم رسیدگی مزرعه موجب افزایش درصد قند ریشه ها می شود.

11- ممانعت از یخ زدن چغندرقند در جلوگیری از کاهش عیار فوق العاده موثر است.

12- چنانچه بوته ها به مدت شش هفته در معرض دمای 4 تا 8 درجه سانتیگراد قرار گیرند، به ساقه می روند و میزان قندشان کاهش می یابد که در صورت رعایت دقیق تاریخ کاشت می توان از این عمل ممانعت نمود.

13-سرزنی صحیح چغندرقند منجر به بالارفتن کیفیت چغندر تحویلی به کارخانه می گردد.

14-عدم تأخیر در جمع آوری و حمل چغندرقند به کارخانه به دلیل کاهش تنفس ریشه و ممانعت از تجزیه قند ها در بالارفتن درصد قند موثر است.

 محاسن کشت چغندرقند

کشت چغندرقند دارای محاسن زیادی می باشد که عمده ترین آنها عبارتند از:

1- چغندر یکی از اجزاء کلیدی متشکله اقتصاد کشاورزی ملی است.

2- چغندرقند نسبت به طیف وسیعی از شرایط آب و هوائی و خاک سازگار است.

3- چغندرقند از نظر ارزش غذائی در ردیف محصولاتی از قبیل برنج، ذرت، گندم، سیب زمینی و حبوبات است.

4- در حال حاضر امکان کشت کامل مکانیزه چغندرقند فراهم شده است.

 5- چغندرقند در تناوب زراعی به خوبی جای می گیرد و عمیق بودن ریشه و پاک بودن مزارع آن از علفهای هرز اجازه می دهد که در تناوبهای مختلف جایگزین شود. چغندر خاک را در بهترین شرایط برای کشت غلاتی که بعداَ کشت می گردند نگه می دارد و عملکرد غلات را بهبود می بخشد. چغندرقند گیاهی وجینی است که ضمن کم کردن تراکم (تعداد) علفهای هرز حاصلخیزی و پوکی خاک را بهتر می کند.

6- محصولات فرعی چغندر با ارزش است. سربرگ چغندر و همچنین تفاله مخلوط با ملاس به دست آمده بعد از بهره برداری کارخانجات، غذای دام است. چغندر قند گیاهی با دو محصول است، برگها جهت علوفه و ریشه جهت قند گیری.

7- ارزش اندام هوائی یک هکتار چغندرقند در بهبود حاصلخیزی خاک در صورتی که به خاک برگردانده شود برابر 20 تا 30 تن کود حیوانی است.

8- چغندرقند یک محصول تضمینی است و همه ساله خرید آن توسط دولت تضمین می گردد.