عملیات کاشت:

الف) خاکهای مناسب : آفتابگردان طالب خاکهای عمیق است. در این خاکها سیستم ریشه حجیم شده لذا جذب آب و مواد غذایی نیز به موازات آن افزایش نشان می دهد. بطور کلی این گیاه در خاکهای رسی لومی – لومی و لومی رسی همراه با شن به عمل می آید.

به اسیدیته خاک حساسیت کمتری نشان می دهد ولی با این همه در قلیایی بعلت تثبیت عناصر ریز مغذی ( بغیر مولیبدن را داریم ولی در خاکهای اسیدی بر عکس ) کاهش عملکرد نشان می دهد.

ب) آب و هوای مناسب:

آفتابگردان طالب مناطق گرم با آفتاب فراوان می باشد حداقل دما برای جوانه زدن 5 درجه سانتیگراد ولی در دمای 15 تا 35 درجه سانتیگراد رشد مطلوبی نشان می دهد. گیاهی است که از نظر مصرف آب نیاز زیادی دارد و در مناطقی که حدود 300 ملی متر بارندگی بوده و توزیع آن نیز مناسب باشد بصورت دیم کاشته می شود.

نکته: حساسترین مرحله به کم آبی در آفتابگردان 20 روز قبل تا 20 روز بعد از گل دهی می باشد. در دوره گرده افشانی بیشترین خسارت از کم آبی بوجود می آید. آفتابگردان بعلت سیستم ریشه ای قوی و گسترده گیاهی متحمل به خشکی است.

ج ) تهیه بستر و کاشت: برای تهیه بستر در پاییز سال قبل پس از اضافه نمودن 20 تا 25 تن در هکتار کود دامی پوسیده شخمی به عمق 25 تا 30 سانتی متر زده می شود. عملیات تکمیل در بهار شامل شخم سطحی دیسک عمود بر هم و داندانه به منظور نرم کردن، فشرده کردن و جمع آوری بقایای گیاهی انجام می گیرد. در مناطق گرمسیر می توان آفتابگردان را در پاییز (آبان ماه) کاشت و در بهار برداشت نمود ولی در مناطق معتدل و کوهستانی حتما تاریخ کاشت در بهار خواهد بود. از ارقام زودرس یا متوسط رس می توان به عنوان کشت دوم بعد از گندم و جو پاییزه استفاده کرد.

کاشت به دو صورت مسطح و جوی پشته انجام می شود. در روش کاشت مسطح بذور بصورت ردیفی در سطح بستر کاشت در داخل چاله هایی قرار می گیرند ولی در روش جوی پشته کاشت در محل داغ آب انجام می شود. این دو محاسن و معایبی دارند از جمله :

در کشت جوی پشته درصد سبز گیاهچه ها و رشد بوته ها بیشتر بوده و شیوع بیماری در اطراف طوقه ها کاهش می یابد. در کشت مسطح احتمال ورس بوته ها کمتر می باشد. فاصله ردیف ها در هر دو کشت 50 تا 70 سانتی متر و فاصله بو ته ها روی ردیف ها 20 تا 30 سانتی متر می باشد.

نکته : تراکم گیاهی آفتابگردان را زمانی که فاصله بین ردیف ها 60 و فاصله بروی ردیف ها برابر 25 باشد را محاسبه نمایید. در یک متر مربع چند بوته است؟

عمق کاشت بسته به نوع کاشت از 3 تا 10 سانتی متر متغییر است در آزمایشی اعماق 3 – 4 – 5 – 7 سانتی متر سبب 85 – 95 – 92 – 84 درصد جوانه زنی شده است. مقدار بذر مصرفی 6 تا 8 کیلوگرم در هکتار می باشد. در ممالک توسعه یافته امروزه از عملیات شخم حداقل یا صفر استفاده می کنند. برای ارقام زودرس می توان فاصله رئیف ها را 45 سانتی در نظر گرفت . در کاشت آفتابگردان می توان از ردیف کارهای ذرت پنبه و یا چغندر قند نیز استفاده نمود.

 د) مقدار کود مورد نیاز :

1 - کود نیتروژنه :

 جذب نیتروژن در آفتابگردان به ازای تولید هر 100 کیلوگرم دانه در حدود 4 تا 6 کیلوگرم می باشد. مقدار مصرف کود نیتروژنه مثل ازت که 46 درصد نیتروژن دارد بسته به تیپ گیاه بین 50 تا 150 کیلوگرم در هکتار می باشد . در زراعت آفتابگردان کود ازته را در 3 مرحله به خاک اضافه می کنند:

 1 – 50 درصد در زمان کاشت

 2 – 25 درصد در زمان ظهور طبق ها یا 25 روز بعد از کاشت

 3 – 25 درصد در زمان گل دهی یا 45 روز بعد از کاشت .

2 – فسفر :

جذب فسفر به ازای هر 100 کیلو گرم محصول 2 تا 2/5 کیوگرم برآورد می شود. بسته به میزان فسفر خاک 100 تا 150 کیوگرم در هکتار در زمان کاشت یا در پاییز مصرف می شود. فسفر در افزایش درصد روغن تاثیر مثبتی دارد و دانه های تکامل یافته 75 درصد کل فسفر جذب شده را به خود اختصاص می دهند. کمبود فسفر موجب پوکی دانه ها می گردد.

3 – پتاسیم :

جذب پتاسیم به ازای 100 کیلوگرم محصول 10 تا 12 کیلوگرم می باشد. بسته به میزان پتاسیم خاک 100 تا 150 کیلوگرم در هکتار کود پتاسه در پاییز یا در زمان کاشت مصرف می شود. حداکثر این عنصر در ساقه بوده و ذخیزه آن در مقایسه با فسفر و نیتروژن در دامنه ها کمتر می باشد. اگر بعد از برداشت محصول ساقه ها در خاک دفن شوند خاک را از لحاظ پتاس غنی خواهد شد در کشور روسیه کارخانجات متعددی به منظور تولید کود پتاسه از بقایای آفتابگردان وجود دارد.

ر) تناوب:

براساس آزمایشات انجام یافته این گیاه بعد از لگوم ها بیشترین عملکرد و بعد از آفتابگردان کمترین عملکرد را می دهد. این گیاه بعد از گیاهان وجینین که به مقدار کافی از کودهای دامی بهره مند شده اند نتیجه خوبی می دهد و می تواند در تناوب با غلات نیز قرار گیرد. آفتابگردان به بقایای علفکش آترازین در خاک حساس است لذت توصیه می شود بعد از برداشت زراعت قبلی که در آن آترازین مصرف شده است شخم عمیق انجام گیرد.

عملیات داشت :

شامل آبیاری - خاک دهی پای بوته - کود دهی - تنک کردن و مبارزه با آفات بیماریها و علفهای هرز.

الف) آبیاری:

آفتابگردان برای تولید محصول بیشتر به آب فراوان نیاز دارد ولی در شرایطی که بسیاری از گیاهان توانایی تولید محصول را ندارند. آفتابگردان محصول مناسبی تولید می کند. بهترین نشانه برای نیاز به آب در آفتابگردان وضعیت افتادگی برگهای این گیاه است. در اوایل رشد نیاز آبی گیاه کم است ولی کمبود آب در این مرحله سبب کاهش سطح برگ و در نهایت کاهش عملکرد دانه می شود. تعداد دفعات آبیاری بسته به نوع و بافت خام متغییر بوده و معمولا حدود 20 روز قبل از برداشت آبیاری را قطع می کنند.

ب) خاک دهی پای بوته :

یکی از مشکلات کاشت آفتابگردان بصورت جوی پشته احتمال ورس بوته ها است لذا زمانی که ارتفاع بوته ها به 50 تا 60 سانتی متر رسید عملیات خاک دهی پای بوته انجام می شود.

ج) مبارزه با آفات و بیماریها و علفهای هرز:

با توجه به اینکه آفتابگردان در دو هفته اول رشد کند دارد لذا احتمال غلب شدن علفهای هرز وجود دارد. بطور کلی حفظ محیطی عاری از علفهای هرز در مرحله 30 تا 40 روز اول دوره رشد از اهمیت بیشتری برخوردار است. اولین وجین زمانی که ارتفاع بوته ها به 10 الی 15 سانتی متر رسید انجام می گیرد. وجین بعدی پس از رسیدن ارتفاع به 25 سانتی متر و وجین های بعدی بنا به ضرورت انجام میگیرد. عمل وجین به صورت دستی یا مکانیزه یا مبارزه شیمیایی انجام می گیرد. از علفکش پرومترین یا از سمومی نظیر لاسو در مرحله 3 یا 4 برگی می توان استفاده کرد.

نکته 1 ) : از مهمترین آفات گنجشک است که می توان از توری برای پوشاندن طبق ها استفاده نمود. از دیگر آفات می توان به کرم طوقه بر یا آگروتیس – پروانه کارادینا و کرم سوراخ کننده برگ اشاره کرد. برای مبارزه از سمومی نظیر مالاتیون و دیازینون (سموم تماسی ) و یا متاسیتوکس (سم سیستمیک ) استفاده نمود.

نکته 2 ) : از بیماریهای مهم می توان به پوسیدگی ریشه و پوسیدگی طوقه و سفیدک دروغین اشاره کرد که ضدعفونی بذور با قارچ کش های سرزان – تری تیزان – تیرام – مانکوزب ( دو یا سه در هزار ) استفاده کرد.

د) تنک کردن:

در صورت کشت متراکم و نزدیک بودن فاصله 2 بوته و همچنین در کشت کپه ای احتمال رشد زیاد در اثر رقابت و نیز افزایش احتمال ورس وجود ( کشت کرپه : دیر کشت – کشت کپه : کشت چندین بذر در یک چاله – هراکشت و وراکشت : متوسط کشت – زود کشت – خشکه کاری: کشت قبل از آبیاری – هیرم کاری : کشت بعد از آبیاری) دارد. لذا عملیات تنک کردن همزمان با عملیات مبارزه با علف های هرز انجام می گیرد.

برداشت :

بهترین زمان برداشت موقعی است که پشت طبق ها به رنگ زرد مایل به قهوه ای در آمده باشد. در مزارع کوچک برداشت با داس انجام می گیرد. پس از برداشت طبق ها به منظور خشک شدن 3 تا 4 روز در زیر آفتاب قرار می گیرند. بعد با زدن ضربه به پشت طبق دانه ها را جدا می کنند. در مزارع بزرگ از کمباین غلات که مجهز به هد آفتابگردان است استفاده می کنند. عملکرد آفتابگردان در ایالات متحده 3 تا 3/5 تن در هکتار و در آرژانتین 2 تا 3 تن در هکتار و در ممالک آفریقایی 0/5 تن در هکتار و در ایران 2 تا 3 تن در هکتار می باشد.