گندم زراعی( Triticum aestivum     )

یکی از مهمترین گیاهان زراعی بوده و در بیشتر مناطق قابل کشت است. در سطح جهانی نزدیک 52 درصد از زمین های قابل کشت به گندم اختصاص داده می شود( بیش از 700 میلیون هکتار زمین مربوط به کشت غلات یا بیش از دو سوم زمین های مریوط به کشت غلات به گندم اختصاص دارد ). تاریخ کشت گندم به ده یا پانزده هزار سال قبل از میلاد مسیح بر می گردد که اجداد وحشی ان در منطقه بین النهرین خاورمیانه بوده و گندم هایی که هم اکنون مشاهده می شود از گندم وحشی مونوکوکوم ریشه گرفته اند. با وجود گونه های متعددی از گندم بیشترین سطح کشت و میزان تولید 94 % مربوط به گونه aestivum      است. عمده ترین کشور های تولید کننده این غله ، چین ، هندوستان و امریکا بوده و عمده ترین صادر کننده این غله ، امریکا ، استرالیا و ارژانتین است . در ایران سطح زیر کشت گندم بالای 6.5 میلیون هکتار بوده که 4 میلیون هکتار از ان مربوط به کشت دیم بوده که چیزی در حدود 60 درصد کشت رو شامل می شود و بقیه به صورت ابی در حدود 40 درصد می باشد.

ترکیبات بیوشیمیای بذر گندم

گندم به دلیل داشتن پروتئین و نشاسته و خواصیت نانوایی بالا، به سایر غلات ترجیح داده می شود. گرچه از سایر غلات نیز می توان نان تهیه نمود ولی گندم دارای کیفیت بالا از لحاظ طمع می باشد که در سایر غلات وجود ندارد و علت ان وجود پروتئین گلوتنGluten )     ) که در ان ترکیبی است از گلیادین( Gliadin      ) و گلوتنین( Glutinin     ) که گلیادین باعث کش امدن خمیر شده و گلوتنین باعث ور امدن( حجیم شدن ) خمیر می شود . ور امدن در اثر تخمیر نشاسته و تولید گاز دی اکسید کربن است. البته مقدار گلوتن بر اساس واریته متغیر بوده ، اما گندم در میان غلات دارای بیشترین پروتئین است . مقدار نشاسته در بذر گندم در حدود 64 الی 68 ، پروتئین 7 الی 13 درصد، مواد معدنی 1.5 الی 2 درصد، چربی 1.5 الی 2 درصد، سلولوز در حدود 2 الی 2.5 درصد و رطوبت در حدود 8 الی 18 درصد می باشد.

مراحل مختلف زندگی گندم

جوانه زنی Germination    ، سبز شدن Emergence   ، پنجه زنی Tillering   ، ساقه روی Steem alongation  ، غلاف بندی( ابستنی) Booting  ، پیدایش سنبله Ear emergence  ، گل دهی و گرده افشانی flowering  ، شیری شدن milk developation  ، خمیری شدن Dough developation   ، رسیدگی    Ripening

جوانه زنی Germination

جوانه زنی در بذر با جذب رطوبت اغاز می شود که این رطوبت در حدود 30 الی 40 درصد وزن خشک دانه می باشد. هر اندازه درصد رطوبت افزایش یابد، سرعت جوانه زنی نیز افزایش یافته ، البته در گندم های زراعی اصلاح شده این سرعت بیشتر احساس می شود( مشروط بر عدم رکود بذر ). در پروسه جوانه زنی نخستین قسمتی از بذر که اب را جذب می کند، نقطه اتصاع بذر به قسمت مادری است . سپس اب اکسیژنه از پریکارپ پیرامون رویان جذب و نهایتأ از پریکارپ به اطراف اندوسپرم جذب می شود. در این حالت تنفس جنین بالا رفته و هرمون جیبرلین ترشح می شود و به لایه الرون می رسد. سلول های الرون انزیم هیدرولیز کننده ای به درون اندوسپرم ترشح می کنند موسوم به الفا امیلاز که موجب هیدرولیز نشاسته می شود. بدین ترتیب مواد ذخیره ای اندوسپرم فعال شده و برای مصرف و رشد اندام های هوایی و زیر زمینی به مصرف رویان می رسد. در طی جوانه زنی نخستین اندامی که در پی جذب اب حجیم شده و از بذر خارج می شود، غلاف-ریشه( کلوریزا ) بوده که از درون ان ریشه های اولیه موسوم به ریشه های بذری Seminal roots   خارج می شود . تعداد این ریشه ها 3 تا 8 عدد است و به طور مستقیم در خاک فرو می رود و ممکن است تا اواخر فصل رشد زنده بماند. معمولا رشد ریشه های بذری از گلدهی به بعد کاهش پیدا می کند. وظیفه اصلی این ریشه ها جذب اب و مواد غذایی است. علاو بر ریشه های مذکور، ریشه هایی موسوم به ریشه های نایی یا تاجی( Crown roots    ) نیز وجود دارد که بیشترین حجم ریشه های گندمی را تشکیل می دهد. نام دیگر این ریشه ها‌، ریشه های ثانویه، پنجه ای و یا گرهی( Secondary roots  ) است. بعد از خارج شدن غلاف-ریشه از بذر و خارج شدن ریشه های بذری، کلئوپتیل نیز حجیم شده و از بذر خارج می شود که در برگیرنده ناحیه نمو انتهایی است و برگ های اولیه و جوانه جانبی از ان تولید می شود. به محض قرار گرفتن کلئوپتیل در برابر نور، برگ اول از سوراخ ان خارج شده و گیاه وارد مرحله بعدی رشد( سبز شدن ) می شود.

سبز شدن( ظهور در سطح  خاک ) Emergence

این مرحله با خروج نخستین برگ شروع شده و از شروع جوانه زنی تا پیدایش کامل برگ نخستین گیاهچه، قادر به فتوسنتز می شود و رشد ان وابسته به مواد ذخیره ای اندوسپرمی است. معمولا نصف مواد ذخیره ای اندوسپرم برای رشد ریشه ها استفاده می شود و از هیدرات کربن و نیتروژن در دانه در حدود 15 درصد برای رشد گیاهچه به کار می رود. پس می توان گفت بزرگی گیاهچه یا نهال-بذر( seedling vigour ) به عمق کاشت و اندازه بذر بستگی دارد و هر جه بذر ها درشت باشند گیاه حاصل نیز درشت خواهد بود. سرعت ظهور برگ در غلات با دما رابطه نزدیکی دارد. کمترین

پنجه زنی Tillering

هر بوته گندم چندین ساقه داشته و نخستین ساقه ای که از خاک بیرون می اید موسوم به ساقه اصلی و ساقه های بعدی پنجه نامیده می شوند. نخستین پنجه ظاهر شده مسادف است با باز شدن کامل سه برگ بر روی ساقه اصلی. بدین ترتیب پیش از انکه پنجه اول از زاویه برگ اول خارج شود، پنجه دیگری از گره های موجود در جنین، منشا گرفته و از زاویه کلئوپتیل خارج می شود که موسوم به پنجه کلئوپتیلی می باشد و این پنجه زمانی به وجود می اید که 1. عمق کاشت مناسب باشد 2. مواد غذایی کافی وجود داشته باشد  3. تراکم بوته در واحد سطح بالا باشد .{{ ادامه مطالب در گند شماره 2 }}