ذرت خوشه ای یا سورگوم Sorghum

پنجمین غله مهم دنیا می باشد و مهمترین کشور های تولید کننده هند، چین و روسیه هستند. خاستگاه سورگوم قاره افریقا است و از دانه های ان جهت تغذیه استفاده می شود و 3 هزار سال قبل از میلاد کشت می شده است. قدرت تحمل سورگوم به گرما بیشتر از سایر غلات است و به همین دلیل به ان شتر گیاهان زراعی می گویند و معمولا در مناطق گرم و خشک قابل کشت است.

قیاق ( جانسون گراس ): از خویشاوندان نزدیک سورگوم است و یک گیاه خزنده بوده و سیله ریزم خزنده خود تاکثیر پیدا می کند و در بعضی جاها به عنوان علف هرز به حساب می اید.

اهمیت اقتصادی : اهمیت اقتصادی سورگوم به لحاظ تغذیه انسان و حیوانات ، تهیه الکل و تهیه علوفه سبز و سیلو می باشد.

انواع سورگوم: سورگم ها بر حسب نوع مصرف به 4 دسته تقسیم می شوند .

1 – سورگوم دانه ای Grain Sorghum      : از دانه های ان به عنوان غذای انسان، دام و طیور استفاده می شود .

2 – سورگوم علوفه ای      Grass Sorghum     : که به نام سرگو sorgo     ) معرف است . دارای ساقه های بلند ابدار و شیرین است . سودان گراس از ارقام سورگوم علوفه است که گیاه یک ساله با ساقه های باریک و قدرت پنجه زنی بالا است

 3 - سورگوم شیرین یا قندی Sweet Sorghum     : ساقه های بلند این گیاه حاوی مواد قندی است . از شیرابه ساقه قند مایع تولید می شود. عملکرد ان بیشتر از سورگوم دانه ای است لذا برای تولید علوفه سبز و سیلوی کشت می شود.

 4 - سورگوم جارویی broom sorghum      : به دلیل انشعابات زیاد و طویل و خوشه برجسته به عنوان جاروب استفاده می شود.

5 - سورگوم مومی      waxy sorghum    : اندوسپرم این گیاه داری موم است که برای ساختن چسب به کار می رود.

طبقه بندی ژنتیکی سورگوم:

از نظر تعداد کروموزم به سه دسته تقسیم می شوند سورگوم های ورسی کالر S.versi color  که2n=10  بوده گیاه یک ساله وحشی و در افریگا یافت می شود و سورگوم بی کالر bicolor  که  2n=20و دیپلوئید و همان سورگوم معمولی می باشد که سودان گراس نیز جزء این گروه است و در نهایت سورگوم های S.halopense : که 2n=40 و تتراپلوئید چند ساله هستند مانند جانسون گرا ( قیاق .

سورگوم گیاهی است خود گشن که درصد دگر گشنی ان نزدیک به 5 درصد است که در سودان گراس این درصدبیشتر از همه اس . در خوشه سورگوم ممکن است تا 4000 بذر تشکیل شود که وزن هزار دانه ان 16 تا 40 گرم می باش . دانه ان گرد و کروی به رنگ قهوای متمایل به قرمز می باشد . استفاده مستقیم دام از علوفه تازه سورگوم ممکن است باعث مسمومیت دام شود زیرا در برگهای سورگوم جوان ماده گلوکوزیدی به نام Dhurin وجود دارد که سمی است وقتی که به پروسیک اسید تبدیل می شود باعث مسمومیت دام می شود . برای کم شدن خطر مسمومیت دام نبایستی از علوفه تازه استفاده کرد وقتی ارتفاع ساقه سورگوم از 50 سانتی متر به طرف 100 سانتی متر حرکت می کند میزان این ماده سمی کاهش پیدا می کن . همچنین در سیلو نیز از بین می رود .

زراعت سورگوم:

سورگوم گیاه چهار کربنه ای است که روز کوتاه می باشد و در مناطق گرمسیری رشد خوبی دارد در بین انها سورگوم جارویی به طول روز حساسیت ندارد و دارای پنجه زنی زیادی است. حداقل دما برای کاشت ان 15 درجه سانتی گراد می باشد به طور معمول حداکثر 3 هفته پس از ذرت کاشته می شود بهترین درجه حرارت رشد 25 تا 37 درجه سانتی گراد است و تحمل به گرما در ان بیش از ذرت است . به لحاظ این که بذر درشت نمی باشد در خاک های مرطوب در عمق 2.5 و در خاک های خشک در 5 سانتی متری کاشته می شود. قدرت رویش و سبز شدن برگ های سورگوم کمتر از ذرت است لذا به سله حساس است. تراکم بوته در کشت عادی 200 هزاز بوته در هکتار و در کشت دیم 100 هزار بوته می باشد. میزان بذر مصرفی در هکتار و در دیم 100 هزار بوته می باشد . میزان بذر مصرفی در هکتار برای سورگوم دانه ای 10 تا 12 کیلو گرم در هکتار می باشد . در داشت بایستی در مراحل اولیه رشد با علف های هزر مقابله کرد. چون در این مرحله سورگوم اسیب پذیر است . کاشت به صورت ردیفی و فاصله ردیف ها بین 60 تا 100 سانتی متر می باشد. معمولا سورگوم در مناطق خشک کاشته می شود. واکنش چندانی به کود نشان نمی دهد. در صورت وجود رطوبت استفاده از کود عملکرد را بالا می برد. سورگوم معمولا به لحاظ دوره رشد کوتاه گباهی است که زود مزرعه را خالی می کند . بهترین زمان برداشت زمانی است که رطوبت ان به 14 % می رسد . عملکرد دانه در شرایط مناسب 5 تن در هکتار است . عماکرد علوفه ای ان تا 8 تن در هکتار می رسد پس از برداشت سورگوم دانه ای ، چنانچه شرایط رشد فراهم باشد امکان برداشت بعدی نیز در همان زمین نیز وجود دارد یعنی گیاه وا رویش می کند( راتون ). دانه سورگوم دارای 78 درصد قند، 12 درصد پروتئین، 3.9 درصد چربی ، 1.6 درصد مواد معدنی است که در مقایسه با ذرت، پروتئین ان زیاد ولی چربی ان کم است. در مناطقی که بارندگی سالانه کمتر از 300 میلی متر است سورگوم به صورت یک سال در میان با گندم و جو در تناوب قرار می گیرد .