جو Hordeum 

جزء اولین غله هایی است که انسان کشت می کرده تا چند صد سال پیش غله منحصر به فرد شمرده می شود که بعد ها گندم جایگزین ان شد. گیاه جو دامنه سازگاری وسیعی دارد اما ارزش تجاری ان کمتر از گندم است. در مناطق خشک و نیمه خشک جو از بقیه غلات محصول قابل قبول تری تولید می کند. زراعت جو بیشتر برای تولید دانه جهت تغذیه دام و صنایع تخمیری می باشد و در بعضی از کشور های افریقایی در برای تغذیه انسان نیز استفاده می شود. در ایران دومین غله بعد از گندم است که تقریبا از نظر تولیدی ایران در رده چهاردهم دنیا قرار دارد. رده اول مربوط به کشور های اسیا میانه است.

طبقه بندی بر اساس تعداد کروموزم:

 مثل گندم به سه دسته تقسیم می شوند. جو های دیپلوئید     2n = 14     ، تتراپلوئید     2n = 28     و هگزاپلوئید     2n = 42      کروموزم می باشد. معمولا فرم های تتراپلوئید و هگزاپلوئید وحشی هستند و از نظر اقتصادی بی اهمیت می باشند. جوهای دیپلوئید جوهای اهلی هستند از بین گونه های جو باید گونه ساتیوم     sativum      کشت شود بقیه به صورت علف هرز یا به     صورت وحشی رشد می نماید.

طبقه بندی بر اساس تعداد ردیف( پر ):

1 . جوهای 6 پر H.Hexasticum    : در این جو هر 3 خوشه فرعی که روری دندانه قرار دارند حاصل خیز بوده و هر یک تولید دانه می نمایند . به این ترتیب 3 ردیف از هر طرف خوشه مشخص می باشد در جو های 6 پر تعداد دانه ها از 25 تا 60 عدد متغییر می باشد و نژاد های مختلفی وجود دارند.

2 . جو های 2 پر H.Disticum  : در این جو ها گل های وسطی بارور بوده و گل های طرفین عقیم هستند چون معمولا تخمدان کوچکی داشته و بارور نمی شوند بنابر این در هر طرف خوشه یک ردیف وجود داشته و کل خوشه دارای 2 ردیف بوده و دانه های این تیپ جو بزرگتر هستند. تعداد دانه ها در جو 2 پر از 15 تا 30 عدد متغییر است

3 . جو های 4 ردیفه H.tetrasticum  : در برخی از ارقام 6 پر ، دو ردیف کناری دانه های خوشه داخل هم شده و به نظر می رسد که خوشه فقط چهار ردیف دارد این جو ها را به اصطلاح 4 ردیفه گفته می شود.

5 . جو 2 ردیفه نامنظم: در این جو گل های وسطی بارور و گل های کناری یا بارور شده یا نشده اند و بعضی وقت ها به انها جو چهار ردیفه نیز گفته می شود.

طبقه بندی از نظر ریشک:

به سه دسته تقسیم می شوند   1. جو های ریشک دار که طول ریشک بین 5 تا      7.5   سانتی متر می باشد    2. جو های بدون ریشک    3. جوهای کاکول دار یا کلاهک دار که به جای ریشک کاکول سه شاخه ای دارند.

همچنین ریشک ممکن است صاف ،نیمه صاف و یا خار دار باشد. یعنی ریشک ها خار دار یا بدون خار می باشند. ریشک های بالایی سنبله دراز تر از ریشک های پایینی سنبله هستند. ارقام ریشک دار دارای عملکرد بیشتری هستند. درجوهای ریشک صاف معمولا عقیمی دیده می شود . زیرا کرک کمتری دارند و کمتر از سایر واریته ها دانه گرده جذب می کنند.

طبقه بندی از نظر زراعی:

به سه دسته تقسیم می شوند   - جو های بهاره     - جوهای پاییزه       - جو های بهاره پاییزه

1 . جو های بهاره: در حدود 100 تا 120 روز دوره رویشی دارند. نیاز های غذایی و غیره کمتر بوده . سیستم ریشه ای ضعیفی دارند عملکرد انها کمتر از جو پاییزه است و معمولا در صنایع مالت سازی استفاده می شود .

2 . جو های پاییزه: در حدود 240 تا 270 روز دوره رویشی دارند. ریشه های قوی و عملکرد بهتری دارند و دارای برگ های باریک و بو ته های پهن هستند. معمولا جو های پاییزه 6 یا 4 ردیفه می باشند و جو های بهاره 2 ردیفه می باشند.

3 . جو های بهاره پاییزه: بعضی از جو ها را می توانیم هم در بهار و هم در پاییز کشت کنیم به این دلیل به انها جو های بهاره پاییزه گفته می شود. در ایران جو ها را از نظر رنگ نیز طبقه بندی می کنند مانند جو سیاه، سفید، جو ابلق.

نکته: شیار شکمی در دانه جوهای 2 ردیفه سرتا سری است اما در جو های 4 و 6 پر کوتاه است.

سازگاری:

جو نسبت به شوری و بیماریها مقاوم تر است و در شرایط نا مساعد بیشتر از گندم محصول می دهد معمولا در احیای زمین های بایر از جو استفاده می شود. جهت کاشت دیم این گیاه حداقل بارندگی سالانه بایستی 250mm باشد و در مناطقی که بارندگی های بهاره کافی نباشد، کشت جو بهاره بهتر از گندم بهاره است. {{ ادامه مطالب در شماره 2 جو }}

درجه حرارت: دمای حداقل برای جوان زنی جو 2 درجه است و دمای opt    15 تا 20 درجه می باشد . در مناطق رطوبی برای دما های بالا حساسیت نشان می دهد و در زمان تشکیل خوشه به اندازه گندم قادر به تحمل هوای گرم و خشک نیست . مجموع متوسط درجه حرارت های روزانه از کاشت تا برداشت برای جو پاییزه 1900 و جو بهاره 1600 درجه می باشد.                                              

خاک: خاک های خنثی با 5 درصد ماده الی و خاک های لومی برای جو ایدال هستند. برعکس خاک های خیلی مرطوب و بدون تهویه مناسب جو نیستند. جو در مرحله جوانه زنی و بعد از ان در بین غلات مقامترین گیاه به شوری است.

عملیات زراعی: عملیات کشت وکار جو مانند گندم می باشد. تناوب زراعی جو نیز مانند گندم است معمولا در شرایط دیم سیستم تناوبی به صورت جو ایش است. در بعضی جا ها گندم نیز وارد تناوب می شود. جو پس از لگوم ها محصول بالایی را دارد اما پس از نباتات وجینی برای به دست اوردن محصول بهتر حتما بایستی کود لازم به کار برده شود.

زمان کاشت:   مقاومت جو به سرمای زمستان کمتر از گندم می باشد، لذا کمی زودتر کاشته می شود . در بهار گرچه به سرمای بهاره حساس است منتها برای اینکه قبل از دوره گرما و خشکی تابستان بتوان محصول را برداشت کرد، لذا در بهار کمی زودتر کاشته می شود. در مناطق معتدل با زمستان های ملایم جو و گندم معمولا همزمان کاشته می شوند.

مقدار بذر: همان طور که قبلا اشاره شد مقدار بذر به طرز تهیه بستر زمان کاشت، جنس خاک و. . بستگی دارد. در ایران در اراضی ابی مقدار بذر در هکتار 150 الی 200 کیلو گرم در هکتار است و در اراضی دیم 70 کیلو می باشد

داشت جو: داشت جو نیز همانند گندم می باشد.

برداشت: معمولا جو زودتر از گندم اماده برداشت می شود و از خطر خشکی اخر فصل دوری می کند. زمان بین گل دهی تا رسیدن در جو 30 الی 45 روز می باشد. در شرایط خشکی جو زوتر به مرحله رسیدگی نایل می شود. معمولا وقتی رطوبت دانه ها 14% باشد مزرعه قابل برداشت است.

موارد استفاده: در بذر جو 10 تا 15 درصد پروتئین، 60 تا 70 درصد نشاسته، 2 تا 3 درصد مواد معدنی و 10 درصد رطوبت وجود دارد. در صد پروتئین در جو های دیم بیشتر از جو های ابی است. عمده ترین پروتئین های ذخیره ای در جو پرولامین ها و هوردئین ها هستند و50 درصد نیتروژن دانه را تشکیل می دهند.15 تا30 درصد پروتئین دانه مربوط به البومن و گلوبومن است که عمدتا در لایه الرون و رویان دیده می شود. میزان اسید های امینه لایسینگ و تریپتوفان در جو کم است. اما اسید امینه سلفوردار مثل متیونین و سیستئین که در حبوبات کم است ، در جو زیاد است. جو به شکل علوفه سبز، کاه و دانه برای دام و احشام مورد استفاده قرار میگیرد و همچنین در صنایع مالت سازی کاربرد دارد. در بعضی از کشور های آسیایی از جو نان نیز تهیه می شود.

مالت و خصوصیات جو مالت: مالت دارای اهمیت غذایی و دارویی می باشد. مالت به طور عمده از ترکیب هیدرات های کربن که ترکیبی از سلولز غیر قابل حل و نشاسته ، دکسترین، قند ها می باشد. ترکیبات سلولزی در عصاره قابل تخمیر مالت حل نمی شود . حدود 60درصد وزن مالت را نشاسته دارای امیلوز و امیلو پکتین تشکیل داده است که امیلوز به مالتوز و مالتوز به مالتوتریوز ( دارای 3 کربن ) و امیلو پکتین هم به گلوکز تبدیل می شود. در 100 گرم عصاره خشک مالت جو حدود 367 کالری انرژی، 6 گرم پروتئین، 89 گرم قند ها، 3 گرم اب و و سایر مواد معدنی وجود دارد. البته ترکیب شیمیایی مالت جو به نوع رقم ، حاصل خیزی خاک و ... بستگی دارد. در حالت کلی مالت در نتیجه فعالیت انزیم ها در دانه جو جوانه زده و بر روی مواد نشاسته ای ان تولید می شود. که فرایند پیچیده انزیمی را شامل می شود. انزیم ها یا در دانه موجود بوده یا پس از جذب در طی بعضی از فعل و انفعالات یا واکنش های پیچیده شیمیایی ساخته می شوند. بیشترین جو کاشته شده برای مالت از ارقام 2 پر می باشد چراکه پروتئین انها کمتر از ارقام 6 پر بوده و پنجه زنی بهتری دارند و از نظر صنایع تخمیری بهتر است. کانادا و استرالیا بیشترین سهم تجاری مالت رو به خود اختصاص داده اند. جو هایی که برای تهیه مالت استفاده می شود باید قدرت جوانه زنی و پنجه زنی بهتری داشته باشند و نشاسته زیاد و پروتئین کمی داشته باشند.

 عملیات کاشت:

الف) خاکهای مناسب : آفتابگردان طالب خاکهای عمیق است. در این خاکها سیستم ریشه حجیم شده لذا جذب آب و مواد غذایی نیز به موازات آن افزایش نشان می دهد. بطور کلی این گیاه در خاکهای رسی لومی – لومی و لومی رسی همراه با شن به عمل می آید.

به اسیدیته خاک حساسیت کمتری نشان می دهد ولی با این همه در قلیایی بعلت تثبیت عناصر ریز مغذی ( بغیر مولیبدن را داریم ولی در خاکهای اسیدی بر عکس ) کاهش عملکرد نشان می دهد.

ب) آب و هوای مناسب:

آفتابگردان طالب مناطق گرم با آفتاب فراوان می باشد حداقل دما برای جوانه زدن 5 درجه سانتیگراد ولی در دمای 15 تا 35 درجه سانتیگراد رشد مطلوبی نشان می دهد. گیاهی است که از نظر مصرف آب نیاز زیادی دارد و در مناطقی که حدود 300 ملی متر بارندگی بوده و توزیع آن نیز مناسب باشد بصورت دیم کاشته می شود.

نکته: حساسترین مرحله به کم آبی در آفتابگردان 20 روز قبل تا 20 روز بعد از گل دهی می باشد. در دوره گرده افشانی بیشترین خسارت از کم آبی بوجود می آید. آفتابگردان بعلت سیستم ریشه ای قوی و گسترده گیاهی متحمل به خشکی است.

ج ) تهیه بستر و کاشت: برای تهیه بستر در پاییز سال قبل پس از اضافه نمودن 20 تا 25 تن در هکتار کود دامی پوسیده شخمی به عمق 25 تا 30 سانتی متر زده می شود. عملیات تکمیل در بهار شامل شخم سطحی دیسک عمود بر هم و داندانه به منظور نرم کردن، فشرده کردن و جمع آوری بقایای گیاهی انجام می گیرد. در مناطق گرمسیر می توان آفتابگردان را در پاییز (آبان ماه) کاشت و در بهار برداشت نمود ولی در مناطق معتدل و کوهستانی حتما تاریخ کاشت در بهار خواهد بود. از ارقام زودرس یا متوسط رس می توان به عنوان کشت دوم بعد از گندم و جو پاییزه استفاده کرد.

کاشت به دو صورت مسطح و جوی پشته انجام می شود. در روش کاشت مسطح بذور بصورت ردیفی در سطح بستر کاشت در داخل چاله هایی قرار می گیرند ولی در روش جوی پشته کاشت در محل داغ آب انجام می شود. این دو محاسن و معایبی دارند از جمله :

در کشت جوی پشته درصد سبز گیاهچه ها و رشد بوته ها بیشتر بوده و شیوع بیماری در اطراف طوقه ها کاهش می یابد. در کشت مسطح احتمال ورس بوته ها کمتر می باشد. فاصله ردیف ها در هر دو کشت 50 تا 70 سانتی متر و فاصله بو ته ها روی ردیف ها 20 تا 30 سانتی متر می باشد.

نکته : تراکم گیاهی آفتابگردان را زمانی که فاصله بین ردیف ها 60 و فاصله بروی ردیف ها برابر 25 باشد را محاسبه نمایید. در یک متر مربع چند بوته است؟

عمق کاشت بسته به نوع کاشت از 3 تا 10 سانتی متر متغییر است در آزمایشی اعماق 3 – 4 – 5 – 7 سانتی متر سبب 85 – 95 – 92 – 84 درصد جوانه زنی شده است. مقدار بذر مصرفی 6 تا 8 کیلوگرم در هکتار می باشد. در ممالک توسعه یافته امروزه از عملیات شخم حداقل یا صفر استفاده می کنند. برای ارقام زودرس می توان فاصله رئیف ها را 45 سانتی در نظر گرفت . در کاشت آفتابگردان می توان از ردیف کارهای ذرت پنبه و یا چغندر قند نیز استفاده نمود.

 د) مقدار کود مورد نیاز :

1 - کود نیتروژنه :

 جذب نیتروژن در آفتابگردان به ازای تولید هر 100 کیلوگرم دانه در حدود 4 تا 6 کیلوگرم می باشد. مقدار مصرف کود نیتروژنه مثل ازت که 46 درصد نیتروژن دارد بسته به تیپ گیاه بین 50 تا 150 کیلوگرم در هکتار می باشد . در زراعت آفتابگردان کود ازته را در 3 مرحله به خاک اضافه می کنند:

 1 – 50 درصد در زمان کاشت

 2 – 25 درصد در زمان ظهور طبق ها یا 25 روز بعد از کاشت

 3 – 25 درصد در زمان گل دهی یا 45 روز بعد از کاشت .

2 – فسفر :

جذب فسفر به ازای هر 100 کیلو گرم محصول 2 تا 2/5 کیوگرم برآورد می شود. بسته به میزان فسفر خاک 100 تا 150 کیوگرم در هکتار در زمان کاشت یا در پاییز مصرف می شود. فسفر در افزایش درصد روغن تاثیر مثبتی دارد و دانه های تکامل یافته 75 درصد کل فسفر جذب شده را به خود اختصاص می دهند. کمبود فسفر موجب پوکی دانه ها می گردد.

3 – پتاسیم :

جذب پتاسیم به ازای 100 کیلوگرم محصول 10 تا 12 کیلوگرم می باشد. بسته به میزان پتاسیم خاک 100 تا 150 کیلوگرم در هکتار کود پتاسه در پاییز یا در زمان کاشت مصرف می شود. حداکثر این عنصر در ساقه بوده و ذخیزه آن در مقایسه با فسفر و نیتروژن در دامنه ها کمتر می باشد. اگر بعد از برداشت محصول ساقه ها در خاک دفن شوند خاک را از لحاظ پتاس غنی خواهد شد در کشور روسیه کارخانجات متعددی به منظور تولید کود پتاسه از بقایای آفتابگردان وجود دارد.

ر) تناوب:

براساس آزمایشات انجام یافته این گیاه بعد از لگوم ها بیشترین عملکرد و بعد از آفتابگردان کمترین عملکرد را می دهد. این گیاه بعد از گیاهان وجینین که به مقدار کافی از کودهای دامی بهره مند شده اند نتیجه خوبی می دهد و می تواند در تناوب با غلات نیز قرار گیرد. آفتابگردان به بقایای علفکش آترازین در خاک حساس است لذت توصیه می شود بعد از برداشت زراعت قبلی که در آن آترازین مصرف شده است شخم عمیق انجام گیرد.

عملیات داشت :

شامل آبیاری - خاک دهی پای بوته - کود دهی - تنک کردن و مبارزه با آفات بیماریها و علفهای هرز.

الف) آبیاری:

آفتابگردان برای تولید محصول بیشتر به آب فراوان نیاز دارد ولی در شرایطی که بسیاری از گیاهان توانایی تولید محصول را ندارند. آفتابگردان محصول مناسبی تولید می کند. بهترین نشانه برای نیاز به آب در آفتابگردان وضعیت افتادگی برگهای این گیاه است. در اوایل رشد نیاز آبی گیاه کم است ولی کمبود آب در این مرحله سبب کاهش سطح برگ و در نهایت کاهش عملکرد دانه می شود. تعداد دفعات آبیاری بسته به نوع و بافت خام متغییر بوده و معمولا حدود 20 روز قبل از برداشت آبیاری را قطع می کنند.

ب) خاک دهی پای بوته :

یکی از مشکلات کاشت آفتابگردان بصورت جوی پشته احتمال ورس بوته ها است لذا زمانی که ارتفاع بوته ها به 50 تا 60 سانتی متر رسید عملیات خاک دهی پای بوته انجام می شود.

ج) مبارزه با آفات و بیماریها و علفهای هرز:

با توجه به اینکه آفتابگردان در دو هفته اول رشد کند دارد لذا احتمال غلب شدن علفهای هرز وجود دارد. بطور کلی حفظ محیطی عاری از علفهای هرز در مرحله 30 تا 40 روز اول دوره رشد از اهمیت بیشتری برخوردار است. اولین وجین زمانی که ارتفاع بوته ها به 10 الی 15 سانتی متر رسید انجام می گیرد. وجین بعدی پس از رسیدن ارتفاع به 25 سانتی متر و وجین های بعدی بنا به ضرورت انجام میگیرد. عمل وجین به صورت دستی یا مکانیزه یا مبارزه شیمیایی انجام می گیرد. از علفکش پرومترین یا از سمومی نظیر لاسو در مرحله 3 یا 4 برگی می توان استفاده کرد.

نکته 1 ) : از مهمترین آفات گنجشک است که می توان از توری برای پوشاندن طبق ها استفاده نمود. از دیگر آفات می توان به کرم طوقه بر یا آگروتیس – پروانه کارادینا و کرم سوراخ کننده برگ اشاره کرد. برای مبارزه از سمومی نظیر مالاتیون و دیازینون (سموم تماسی ) و یا متاسیتوکس (سم سیستمیک ) استفاده نمود.

نکته 2 ) : از بیماریهای مهم می توان به پوسیدگی ریشه و پوسیدگی طوقه و سفیدک دروغین اشاره کرد که ضدعفونی بذور با قارچ کش های سرزان – تری تیزان – تیرام – مانکوزب ( دو یا سه در هزار ) استفاده کرد.

د) تنک کردن:

در صورت کشت متراکم و نزدیک بودن فاصله 2 بوته و همچنین در کشت کپه ای احتمال رشد زیاد در اثر رقابت و نیز افزایش احتمال ورس وجود ( کشت کرپه : دیر کشت – کشت کپه : کشت چندین بذر در یک چاله – هراکشت و وراکشت : متوسط کشت – زود کشت – خشکه کاری: کشت قبل از آبیاری – هیرم کاری : کشت بعد از آبیاری) دارد. لذا عملیات تنک کردن همزمان با عملیات مبارزه با علف های هرز انجام می گیرد.

برداشت :

بهترین زمان برداشت موقعی است که پشت طبق ها به رنگ زرد مایل به قهوه ای در آمده باشد. در مزارع کوچک برداشت با داس انجام می گیرد. پس از برداشت طبق ها به منظور خشک شدن 3 تا 4 روز در زیر آفتاب قرار می گیرند. بعد با زدن ضربه به پشت طبق دانه ها را جدا می کنند. در مزارع بزرگ از کمباین غلات که مجهز به هد آفتابگردان است استفاده می کنند. عملکرد آفتابگردان در ایالات متحده 3 تا 3/5 تن در هکتار و در آرژانتین 2 تا 3 تن در هکتار و در ممالک آفریقایی 0/5 تن در هکتار و در ایران 2 تا 3 تن در هکتار می باشد.

ج- گل:

گل آذین در آفتابگردان از نوع کلاپرگ capitulum     می باشد که مخصوص خانواده Astrceae     بوده و طبق نامیده می شود. قطر طبق بین 10-75 سانتیمتر متغیر می باشد.

  در مرحله ی گلدهی طبق دارای دو نوع گل می باشد:

1-    گل های کناری یا گل های زبانه ای( Ray flowert  )

2-    گل های مرکزی یا میله ای یا لوله ای(Disk   flower  )

گل های کناری:

در محیط خارجی طبق به تعداد یک یا دو ردیف قرار داشته و مرکز از 100 عدد تجاوز نمی کند. این گل ها اغلب زرد رنگ بوده و از سه گلبرگ تشکیل شده اند که به علت نداشتن بساک و عدم کلاله عقیم و نازا می باشد و عمدتاً برای جلب حشرات مورد استفاده قرار می گیرند.

گل های مرکزی:

از تلفیق 5 گلبرگ تشکیل شده اند که تعداد 5 پرچم را پوشش می دهند.این گل ها دارای تمامی ارگان های جنسی می باشند ولی کاسبرگ ندارند. برحسب قطر طبق تعداد گل های مرکزی بین 800 تا 4000 متغیر است.

د- بذر:

بذر آفتابگردان فندقه بوده که آکن(Achene  )نامیده می‌شود. در بذر آفتابگردان پوسته دانه و میوه یکی شده که پریکارپ(Pericarp  )نامیده می‌شود. پریکارپ در بر گیرنده جنین(Embyo  )  و برگ‌های اولیه(Colyledon  )  تکامل یافته و گوشتی شده می‌باشد. برگ‌های اولیه حاوی روغن و پروتئین به عنوان مواد ذخیره‌ای می‌باشد. ارقام زراعی آفتابگردان دارای دو تیپ روغنی و آجیلی می‌باشند که وزن هزار دانه‌ انواع روغنی بین     40 تا 120 گرم و انواع آجیلی بین 100 تا 200 گرم و حتی بیشتر متغیر است.آفتابگردان دارای دو نوع تیپ زراعی می باشد:

الف) تیپ روغنی: در این تیپ نسبت مغز به کل فندوقه 70 تا 80 درصد برآورد می گردد. درصد روغن در بین گروههای این تیپ بین 42 تا 52 درصد متغییر می باشد وزن صد دانه بین 4 تا 12 گرم است و به منظور روغن کشی مورد استفاده قرار می گیرد.

ب) تیپ آجیلی: در این تیپ درصد روغن کمتر از 30 درصد می باشد ولی درصد پروتئین بالایی دارد. وزن صد دانه بین 10 تا 20 گرم و حتی بیشتر متغییر است و به منظور مصرف آجیلی مورد استفاده قرار می گیرد.

ر- برگ:

برگ ها کم و بیش قلبی با حاشیه مضرس و دندانه دار می باشد.. برگ ها نیز همانند ساقه از کرک های زبر و خشن پوشیده شده اند. تعداد برگ ها بسته به تیپ 7 تا 40 برگ متغیر می باشد. برگ ها دارای دمبرگ گوشتی و دراز بوده که با پیشرفتی به انتهای ساقه از طول آنها کاسته می شود. بزرگترین برگ ها در محدوده ی وسط ساقه قرار دارند که 60 الی 70% سطح فتوسنتز جاری و نیاز مربوط پر شدن دانه ها را به خود اختصاص می دهند برگ های کوتیلدونی به صورت متقابل (روبروی هم) می باشند در صورتی که برگ های بعدی به صورت متناوب در روی ساقه ظاهر می شوند.

 ارقام زراعی آفتابگردان:

    1 ) ارقام سنتتیک          2 ) ارقام تجاری           3 ) ارقام هیبرید

ارقام سنتتیک نسبت به ارقام تجاری عملکرد و درصد روغن بیشتری دارند ارقام هیبرید بسیار پر محصول بوده و نسبت به سایر ارقام درصد روغن بیشتری دارند از ارقام هیبرید ایرانی میتوان به آذرگل / گلشید / گلدیس و از هیبریدهای خارجی به 52 و 53 رومانی اشاره کرد. اکثریت ارقام مورد کشت در ایران و تقریبا در دنیا ارقام تجاری اند. چرا که تهیه بذر این ارقام ساده و ارزان می باشد. نظیر رقم رکورد یا رقم آرماویرسکی {{ ادامه مطالب در شماره3 آفتابگردان }}

آفتابگردان:

 با نام علمی       annuus        Helianthus       و نام انگلیسی sunflower        از نظر تولید جهانی یکی از مهمترین دانه های روغنی می باشد. خاستگاه این گیاه منطقه ی آمریکای شمالی است و بنابر نظر محققین منطقه ای بین مکزیک و پرو (نبراسکا) می باشد. آفتابگردان سنبل ایالت کانزانس محسوب شده و در قرن 16 میلادی توسط اسپانیایی به اروپا آورده شود و در حدود 80 تا 90 سال پیش از این کشور وارد ایران شده است. استخراج روغن از دانه ی آفتابگردان طی سال 1716 در روسیه عملی شده و از سال 1729 تولید انبوه روغن از این دانه ی روغنی در جهان شروع شده است. روغن آفتابگردان به دلیل داشتن مقدار زیادی اسید چرب غیر اشباع لینولئیک از مرغوبیت بالایی برخوردار بوده و کنجاله ی به دست آمده نیز بعد از روغن کشی به دلیل داشتن پروتئین بالا به عنوان مکمل در برنامه های غذایی طیور و دام مورد استفاده قرار می گیرد. مهمترین کشورهای تولید کننده در سطح جهانی روسیه، آمریکا، چین و آرژانتین می باشد.  

 خصوصیات گیاهشناسی

  آفتابگردان زراعی گیاهی است یک ساله از تیره آستراسه(Astraceae  ) یا مرکبان(Compositae  )که به صورت بوته‌ای استوار رشد می‌کند. طول دوره رشد آفتابگردان نسبت به ژنوتیپ و عوامل محیطی از90 تا 150 روز نوسان می‌کند. جنس Helianthus   دارای گونه‌های یک ساله و چند ساله می‌باشد. تفاوت اصلی آفتابگردان زراعی با انواع وحشی آن وجود طبق‌های بزرگ تر و تعداد ساقه‌های جانبی کمتر در انواع زراعی است.

   گونه هلیانتوس آنوس، با بیشترین گستردگی، شامل تعداد زیادی زیر گونه است اشکال ابتدائی، یک ساله ودارای شاخه‌های انشعابی که هر انشعاب به طبق کوچکی ختم شده و بذور بعد از پایان گلدهی ریزش می‌کنند، در این گونه دیده می‌شود. زیرگونه‌ها از لحاظ صفات ظاهری متنوع بوده به طوری که ارتفاع بوته از1  تا 4 متر و طول و عرض برگ‌ها از  5  تا 35 الی 40 سانتی متر متغیر می‌باشند. به دلیل یکنواختی و هم زمانی رسیدگی در توده‌های بومی، تکامل آفتابگردان به عنوان یک گیاه زراعی، توسط گزینش تک ساقه‌ای و تک طبقی از این توده‌ها آغاز گردید. تلاقی هلیانتوس آنوس با هلیانتوس پتیولاریس(Helianthus petiolaris) منجر به نرعقیمی سیتوپلاسمی می‌گردد که با استفاده از این راهبرد تهیه هیبریدهای آفتابگردان مقدور می‌گردد.

الف- ریشه root      :

ریشه در آفتابگردان سه نوع است:

1-    ریشه اصلی عمیق که در شرایط مناسب بافت خاک تا عمق 5/2-5/3 به اعماق نفوذ می کند.

2-    ریشه های فرعی که عمدتاً در عمق 25 سانتیمتری خاک دیده می شوند.      

3-   ریشه های سطحی که در نزدیک طوقه و در محدودی سطح الارض خاک دیده می شود. مولفه های جانبی این نوع ریشه ها تا شعاع 5/1 متری می تواند گسترش یابد. افزایش طولی ریشه ها به طور روزانه در یک هکتار 70 کیلومتر می باشد.   

  ب- ساقه stem  :

این گیاه در بین گیاهان زراعی به علت داشتن ساقه ای بلند و خشن معروف است. قطر ساقه از یک تا 10سانتیمتر و ارتفاع ساقه بین 5/0 تا 5 متر متغیر می باشد.

ارقام زراعی امروزی گیاهان تک ساقه هستند که انتهای ساقه به یک طبق یا Anthodium   آنتودیوم ختم می شود. ارقامی که اصلاح شده و ساقه ی انشعابی ندارند به تیپ های تک طبقی یا Mono Anthodium   و به ارقامی که ساقه ی انشعابی داشته و دارای بیشترین طبق باشد به تیپ های چند طبقی یا poly Anthodium   معروفند.طی مرحله ی رسیدگی در محل اتصال ساقه ی اصلی به طبق بر اثر وزن طبق زاویه ی موجود بین امتداد ساقه و طبق بیشتر می شود. در تیپ های ایده آل این زاویه بین 115 تا 130 درجه می باشد..{{ ادامه مطالب در شماره 2 آفتابگردان }}